Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika

Jednym z obowiązków pracodawcy jest ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Ten ogólnie sformułowany obowiązek jest skonkretyzowany przez odpowiednie przepisy Kodeksu pracy, w większości dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy. W przypadku takiego dokształcania strony mogą zawrzeć umowę szkoleniową, jeżeli natomiast pobieranie nauki odbywa się z wyłącznej inicjatywy pracownika - odpowiednie porozumienie.

Z inicjatywy lub z akceptacją pracodawcy

Kodeks pracy definiuje podnoszenie kwalifikacji zawodowych jako zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą (art. 103¹ § 1 K.p.). Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe w taki sposób przysługuje urlop szkoleniowy i zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania. Za czas wymienionego urlopu i zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Wymiar urlopu szkoleniowego jest zależny od rodzaju kształcenia i wynosi:

6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu eksternistycznego, maturalnego, potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub zawodowego,
21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Pracodawca może też przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ K.p.). Przy czym świadczenia dodatkowe przysługują dokształcającemu się pracownikowi tylko wtedy, gdy zostały przyznane przez pracodawcę.

W przeciwieństwie do świadczeń dodatkowych, urlop szkoleniowy i zwolnienie z części lub z całości dnia pracy w celu przybycia i wzięcia udziału w zajęciach, przysługuje z mocy prawa. Należy podkreślić, że wspomniane: urlop szkoleniowy i zwolnienie od pracy są uprawnieniami wnioskowymi, tj. pracodawca jest zobowiązany ich udzielić dopiero wtedy, gdy pracownik złoży wniosek w tej sprawie. Oba te uprawnienia mają charakter odpłatny.

Przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop szkoleniowy/zwolnienie od pracy, należy stosować zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia urlopowego, z tą zmianą, że składniki zmienne przyjmuje się do podstawy z miesiąca, w którym wykorzystano urlop szkoleniowy lub zwolnienie od pracy. Powyższe wynika z § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy... (Dz. U. z 2017 r. poz. 927).

Urlopu szkoleniowego udziela się na dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Umowa szkoleniowa lub porozumienie

Prawa i obowiązki stron związane z podnoszeniem kwalifikacji z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy może określać umowa szkoleniowa (art. 103⁴ K.p.). Jej zawarcie jest obowiązkowe w przypadku, gdy pracodawca zamierza zobowiązać pracownika do "odpracowania" przyznanej pomocy (okres odpracowania po zakończeniu dokształcania nie może być dłuższy niż 3 lata). Zapisy umowy szkoleniowej nie mogą być dla pracownika mniej korzystne niż przepisy Kodeksu pracy, np. niedopuszczalne jest wyłączenie w umowie prawa do urlopu szkoleniowego.

Niekiedy pracownik zdobywa lub uzupełnia wiedzę i umiejętności wyłącznie z własnej inicjatywy, bez zaangażowania ze strony pracodawcy. W takich przypadkach, na podstawie art. 103⁶ K.p., pracownikowi mogą (choć nie muszą) być przyznane:

zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
urlop bezpłatny.

Wymiar tych świadczeń pracodawca i pracownik ustalają w porozumieniu.

Zwrot pomocy w ograniczonym zakresie

Wskazane w umowie szkoleniowej (lub uzgodnione ustnie) dodatkowe świadczenia w niektórych okolicznościach podlegają obowiązkowi zwrotu w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub do okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Zgodnie z art. 103⁵ K.p. do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń zobowiązany jest pracownik:

1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie kształcenie,

2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej nie dłuższym niż 3 lata,

3) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia z powodu uzasadnionego zarzutu mobbingu,

4) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków przez pracodawcę lub mobbingu, mimo braku uzasadnionych przyczyn.

W powyższych sytuacjach zwrot kosztów następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. W praktyce pojawiały się jednak wątpliwości dotyczące zwrotu dofinansowania w różnych przypadkach - gdy pracownik zobowiązał się do odpracowania nauki po jej zakończeniu, a następnie odchodził z pracy w trakcie jej pobierania lub w okresie odpracowania. Takich problematycznych sytuacji dotyczyła opinia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (patrz ramka).

Warunki zwrotu dofinansowania w opinii resortu pracy

"(...) w ocenie MPiPS, przy stosowaniu przepisów art. 103⁵ Kodeksu pracy zasadne wydaje się przyjęcie założenia, że kwota kosztów dodatkowych świadczeń poniesionych przez pracodawcę w związku z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych, zwracana przez pracownika:

-	powinna odpowiadać pełnej wartości świadczeń dodatkowych poniesionych przez pracodawcę, w przypadku niepodjęcia przez pracownika podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w warunkach określonych w art. 103⁵ pkt 1 K.p.,
-	powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik jeszcze przepracowałby w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, gdyby nie doszło do przerwania podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w warunkach określonych w art. 103⁵ pkt 1 K.p.,
-	powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik jeszcze przepracowałby w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, gdyby nie doszło do ustania zatrudnienia w okolicznościach wskazanych w art. 103⁵ pkt 2-4 K.p.,
-	powinna być obliczona z uwzględnieniem proporcji wartości kosztów poniesionych przez pracodawcę i okresu, jaki pracownik miałby jeszcze do przepracowania w ustalonym w umowie szkoleniowej okresie pozostawania w zatrudnieniu, gdyby w tym czasie nie doszło do ustania zatrudnienia w okolicznościach wskazanych w art. 103⁵ pkt 2-4 K.p. (...)".

Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej udostępnione naszemu Wydawnictwu w dniu 20 kwietnia 2012 r.

Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych
Zawarta w dniu . . . . . . . 26 sierpnia 2019 r. . . . w . . . Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . pomiędzy: Zakładem Usług Geodezyjnych sp. z o.o. w Poznaniu ul. Kwiatowa 6, reprezentowanym przez Ireneusza Ludyńskiego, zwanym dalej Pracodawcą, a Tomaszem Kryczak zamieszkałym w Poznaniu ul. Dąbrowskiej 22/5, zwanym dalej Pracownikiem. § 1 1. Pracownik zobowiązuje się do podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych ~~z inicjatywy~~/za zgodą⁾ Pracodawcy. W tym celu od 1 października 2019 r. rozpocznie naukę/~~szkolenie~~⁾ na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na kierunku Geodezja i Kartografia . . . . Kształcenie będzie odbywało się w systemie zaocznym . . . . . . . . 2. Powinnością Pracownika będzie: - uczestniczenie w zajęciach, - doręczanie Pracodawcy harmonogramu zajęć⁾, - doręczanie Pracodawcy informacji o wpisie na następny semestr⁾. § 2 Pracodawca zobowiązuje się do udzielenia Pracownikowi następujących świadczeń dodatkowych: - opłacenia 60% czesnego za I rok studiów/~~kursu/szkolenia~~⁾, - zwrotu kosztów przejazdu do miejscowości pobierania nauki na zajęcia według zasad jak przy podróżach służbowych na terenie kraju⁾, - zwrotu kosztów podręczników ~~i innych materiałów~~⁾, ~~- inne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~~⁾ § 3 1. Pracownik zobowiązuje się do przepracowania u Pracodawcy okresu 2 lat po ukończeniu nauki (zdaniu egzaminu dyplomowego) pod rygorem zwrotu otrzymanych od Pracodawcy świadczeń. 2. Pracodawca ma prawo żądać zwrotu poniesionych kosztów w razie: - niepodjęcia nauki lub jej przerwania przez Pracownika z nieuzasadnionych przyczyn, - rozwiązania stosunku pracy przez Pracodawcę bez wypowiedzenia z winy Pracownika, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w okresie wskazanym w pkt 1 po jego ukończeniu, - wcześniejszego niż w okresie wskazanym w pkt 1 rozwiązania umowy o pracę przez Pracownika za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu, - rozwiązania umowy o pracę przez Pracownika bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 K.p. lub art. 94³ K.p., mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach. 3. Pracodawcy przysługuje roszczenie o zwrot poniesionych kosztów wynikających z niniejszej umowy, pomniejszonych proporcjonalnie do okresu przepracowanego przez Pracownika po ukończeniu nauki lub do okresu zatrudnienia w czasie podnoszenia kwalifikacji. § 4 Wszelkie zmiany do Umowy mogą być wprowadzone w formie aneksów podpisanych przez obie strony. § 5 W sprawach nieuregulowanych niniejszą Umową mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy i Kodeksu cywilnego. § 6 Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.
26.08.2019 r. Tomasz Kryczak	Ireneusz Ludyński
(data i podpis Pracownika)	(podpis Pracodawcy)
*⁾ niepotrzebne skreślić

Porozumienie w sprawie podnoszenia kwalifikacji zawodowych
zawarte na podstawie art. 103⁶ K.p. w dniu 27 sierpnia 2019 r. pomiędzy Zakładem Gospodarki Nieruchomościami z siedzibą we Wrocławiu, przy ul. Stacyjnej 5, reprezentowanym przez Ryszarda Rymieńskiego, zwanego dalej Pracodawcą, a Anną Strzelecką, zam. we Wrocławiu, przy ul. 12/8, zwaną dalej Pracownikiem. § 1 Z dniem 1 września 2019 r. Pracownik rozpoczyna podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych w ramach kursu na pośrednika w obrocie nieruchomościami organizowanego przez DOSPON z siedzibą we Wrocławiu przy ul. Legnickiej 46. Podnoszenie kwalifikacji odbywa się wyłącznie z inicjatywy Pracownika. § 2 Z tytułu podnoszenia kwalifikacji, o których mowa w § 1 Porozumienia, Pracownikowi przysługuje bezpłatny urlop szkoleniowy w wymiarze 3 dni i bezpłatne zwolnienie z całości lub z części dnia pracy w celu punktualnego przybycia na zajęcia oraz na czas ich trwania. § 3 Pracownik jest zobowiązany złożyć wniosek o udzielenie urlopu lub zwolnienia od pracy w terminie co najmniej 2 dni przed planowaną datą wykorzystania uprawnienia, o którym mowa w § 2. We wniosku należy określić wymiar urlopu, o który występuje Pracownik oraz, w przypadku wniosku o udzielenie zwolnienia z całości lub z części dnia pracy, wskazać godzinę rozpoczęcia zajęć w dniu zwolnienia. W razie korzystania ze zwolnienia z całości lub z części dnia pracy Pracownik, na żądanie Pracodawcy, jest zobowiązany przedstawić harmonogram zajęć kursowych, poświadczony przez podmiot szkolący. § 4 Porozumienie zostało sporządzone w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron. Wszelkie zmiany Porozumienia wymagają zachowania formy pisemnej.
Ryszard Rymieński	Anna Strzelecka
Pracodawca	Pracownik