Gazeta Podatkowa nr 71 (1425) z dnia 4.09.2017

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników

Kodeks pracy przyznaje pracownikowi, który podnosi swoje kwalifikacje zawodowe, określone uprawnienia. Przysługują one jednak tylko wtedy, gdy pracownik uzyskał akceptację pracodawcy na podjęcie kształcenia lub podjął naukę z jego inicjatywy. W razie podnoszenia kwalifikacji przez pracownika bez współdziałania z pracodawcą jakiekolwiek uprawnienia z tego tytułu zależą od uzgodnień między stronami.

Urlop i zwolnienie na zajęcia

Pod pojęciem podnoszenia kwalifikacji zawodowych w ujęciu prawa pracy rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą (art. 103¹ § 1 K.p.). Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe na mocy art. 103¹ § 2 K.p. przysługuje płatny:

• urlop szkoleniowy,
   
• zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Wymiar urlopu szkoleniowego wynosi:

• 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, maturalnego lub potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,
   
• 21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Należy podkreślić, że wskazane powyżej uprawnienia wynikają bezpośrednio z zapisów Kodeksu pracy. Prawo do nich pracownik nabywa z mocy samego prawa, jeżeli podnosi swoje kwalifikacje zawodowe z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy, przy czym musi o nie zawnioskować.

Niezależnie od uprawnień ustawowych pracodawca może (choć nie musi) przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.

Zgoda pracodawcy

W przepisach Kodeksu pracy brak jest jednoznacznego wskazania, co oznacza sformułowanie "za zgodą pracodawcy". Co do zasady, zgoda pracodawcy znajduje swoje odzwierciedlenie w umowie szkoleniowej, którą zawiera z pracownikiem. Jednak jeżeli strony jej nie zawarły, wówczas o wyrażeniu lub niewyrażeniu zgody na podnoszenie przez pracownika kwalifikacji zawodowych decyduje zachowanie pracodawcy wobec niego. Przejawem zachowania wyrażającego akceptację dokształcania pracownika może być przykładowo przyznanie określonej kwoty na zakup podręczników (świadczenie fakultatywne). W takiej sytuacji należy uznać, że doszło do dorozumianego wyrażenia zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez zatrudnionego.

Generalnie wzajemne prawa i obowiązki stron w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika określa umowa szkoleniowa. Pracodawca zobowiązany jest do jej zawarcia jedynie w przypadku, gdy zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jeżeli bowiem w umowie przyznał pracownikowi środki finansowe na pokrycie kosztów kształcenia, może go zobowiązać do ich odpracowania - nie dłużej niż przez 3 lata.

Postanowienia umowy szkoleniowej nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy Kodeksu pracy - zapisy mniej korzystne są nieważne.

Zwrot dofinansowania

Wskazane w umowie szkoleniowej dodatkowe świadczenia w niektórych okolicznościach podlegają obowiązkowi zwrotu w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń zobowiązany jest pracownik:

1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,

2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej nie dłuższym niż 3 lata,

3) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu uzasadnionego zarzutu mobbingu,

4) który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków przez pracodawcę lub mobbingu, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.

Wzór umowy szkoleniowej dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Prawo pracy.

W wymienionych przypadkach zwrot kosztów następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. W praktyce stosowania powołanego przepisu pojawiały się wątpliwości dotyczące różnych sytuacji, w których pracownik zobowiązał się do odpracowania nauki po jej zakończeniu, a następnie odchodził z pracy w trakcie jej pobierania lub w okresie odpracowania. Sytuacje takie zostały omówione w udostępnionym naszemu Wydawnictwu piśmie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (patrz ramka).

Nauka "na własny rachunek"

Kodeksowe regulacje dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników odnoszą się głównie do sytuacji, w których dokształcanie pracownika pozostaje w związku z wykonywaną pracą lub oczekiwaniami pracodawcy i odbywa się za jego zgodą. Jeżeli jednak zatrudniający uzna, że np. w związku z nauką spadnie wydajność pracownika w miejscu pracy lub kierunek studiów nie ma związku z wykonywaną pracą, może odmówić wyrażenia zgody na podnoszenie kwalifikacji.

Zgodnie z art. 103⁶ K.p. pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż określone w art. 103¹-103⁵, mogą być przyznane:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
   
• urlop bezpłatny.

Wymiar tych świadczeń pracodawca i pracownik ustalają w porozumieniu. Z powołanego przepisu wynika zasada dobrowolności, która oznacza, że jeżeli pracodawca nie wyrazi zgody na dokształcanie pracownika, nie ma obowiązku przyznawania mu żadnych uprawnień z tym związanych.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.)