Gazeta Podatkowa nr 64 (1626) z dnia 12.08.2019

Udzielanie i korzystanie z urlopu wychowawczego

Pracownik zatrudniony w ramach stosunku pracy ma prawo do kilku urlopów z tytułu rodzicielstwa, w tym do urlopu wychowawczego. Celem tego urlopu jest sprawowanie osobistej opieki nad małym dzieckiem, a okres korzystania z niego objęty jest szczególną ochroną zatrudnienia. W czasie wspomnianego urlopu pracownik może go łączyć z wykonywaniem pracy bądź poświęcić się całkowicie wychowywaniu dziecka.

Status pracownika decyduje o urlopie

Urlop wychowawczy jest uprawnieniem pracowniczym, uregulowanym w art. 186 K.p. Przysługuje wyłącznie pracownikom w rozumieniu Kodeksu pracy, a więc osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę.

Prawo do urlopu wychowawczego posiada pracownik legitymujący się co najmniej 6-miesięcznym, ogólnym stażem pracy. Urlop należy wykorzystać do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu udzielanego do 6. roku życia, pracownik może skorzystać z kolejnego urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy, przy czym przysługuje on łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka. Równoległe korzystanie z uprawnienia oznacza więc 18-miesięczną opiekę nad dzieckiem. Jeden miesiąc z pełnej puli urlopu przysługuje każdemu z nich niezbywalnie, a zatem jeden z rodziców lub opiekunów może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu. Wyjątki od tej zasady dotyczą przypadków, gdy:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
   
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
   
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu,
   
• dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.

We wskazanych wyżej przypadkach uprawniony może wykorzystać pełne 36 miesięcy urlopu wychowawczego. Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej jednego miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka części niezbywalnej tego urlopu.

Przepisy prawa pracy nie określają metodyki ustalania wymiaru urlopu wychowawczego. W tym zakresie należy jednak stosować tzw. potoczną metodę obliczania terminów, co wynika ze stanowiska Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 czerwca 2016 r., zajętego w odpowiedzi na zapytanie naszego Wydawnictwa (patrz ramka).

Urlop na podstawie wniosku

Pracownik, który chce skorzystać z urlopu wychowawczego, musi złożyć wniosek o udzielenie tego urlopu w terminie 21 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Terminowo złożony wniosek jest wiążący dla pracodawcy.

Treść wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego oraz dołączane do niego dokumenty określa § 23 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków, zwanego rozporządzeniem w sprawie urlopów rodzicielskich. Pracownik we wniosku jest zobowiązany wskazać:

• swoje imię i nazwisko,
   
• imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część,
   
• okres, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko,
   
• okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na to dziecko,
   
• liczbę części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Do wniosku powinny być dołączone oświadczenia pracownika:

• dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej (tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego) części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób,
   
• o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka.

Urlop wychowawczy może być udzielony maksymalnie w 5 częściach. W przypadku gdy pracownik skorzysta z tzw. luźnej części urlopu rodzicielskiego, liczbę części urlopu wychowawczego pomniejsza się o jedną (art. 182^1c § 3 K.p.).

Jeżeli wniosek o urlop wychowawczy został złożony z naruszeniem terminu, pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Praca i opieka

Pracownik w czasie urlopu wychowawczego ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie (art. 186² § 1 K.p.). Podjęcie wymienionych form aktywności jest możliwe wyłącznie wtedy, gdy nie kolidują one ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem. Przepisy Kodeksu pracy nie określają, jaki wymiar pracy podjętej na urlopie wychowawczym gwarantuje, że osobista opieka nad dzieckiem zostanie zachowana. W piśmiennictwie z zakresu prawa pracy powszechnie akceptuje się jednak pogląd, iż podjęcie pracy w granicach do połowy etatu nie naruszy obowiązku sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Kodeks pracy nie nakłada na pracownika obowiązku uzyskiwania zgody na dodatkowe zatrudnienie w trakcie urlopu wychowawczego od pracodawcy udzielającego tego urlopu.

Podjęcie pracy na urlopie wychowawczym powinno nastąpić na podstawie odrębnego stosunku prawnego - pracy lub nawiązanego na podstawie umowy cywilnoprawnej. Należy przy tym podkreślić, że praca na urlopie wychowawczym podjęta u dotychczasowego pracodawcy powinna być innego rodzaju niż ta, którą pracownik świadczył dotychczas. W podstawowym stosunku pracy pracownik korzysta bowiem z urlopu wychowawczego, a nie jest możliwe, aby w ramach jednej umowy pracownik przebywał na urlopie wychowawczym i jednocześnie świadczył pracę. Dopuszczalne to jest jedynie w przypadku łączenia pracy z urlopem rodzicielskim. Pracownik w każdym czasie może zrezygnować z urlopu wychowawczego, o ile uzyska na to zgodę pracodawcy. Bez tej zgody może to uczynić po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy, najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy (art. 186³ K.p.).

Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 186⁴ K.p.). Jeżeli nie jest to możliwe, może go zatrudnić na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. Musi przy tym zapewnić temu pracownikowi wynagrodzenie nie niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego mu w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia u pracodawcy, który udzielił tego urlopu.

Stabilne zatrudnienie na urlopie

W czasie urlopu wychowawczego pracownik jest chroniony przed rozwiązaniem umowy o pracę, z kilkoma wyjątkami przewidzianymi w Kodeksie pracy i w przepisach odrębnych. Ochrona przysługuje pracownikowi zasadniczo od momentu złożenia wniosku o urlop wychowawczy, jednak nie wcześniej niż na 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu (art. 186⁸ K.p.). Do okoliczności, które powodują uchylenie ochrony, należą:

• upadłość lub likwidacja pracodawcy,
   
• wystąpienie przesłanek do dyscyplinarnego zwolnienia.

Ponadto ochrona na urlopie wychowawczym ulega ograniczeniu w razie dokonywania zwolnień na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.), zwanej ustawą o zwolnieniach grupowych. Podlegają jej pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników. Jak stanowi art. 5 ust. 1 tej ustawy, w czasie wypowiadania stosunków pracy na jej podstawie nie obowiązują przepisy szczególne o ochronie zatrudnienia. Pracodawca może też wypowiedzieć umowę pracownikowi przebywającemu na urlopie trwającym co najmniej 3 miesiące, w tym na urlopie wychowawczym.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040)

Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8.12.2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem... (Dz. U. poz. 2243)