Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka dziecka nie pracuje

Uregulowania krajowe, zgodnie z którymi ojciec dziecka nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego, jeśli jego żona nie pracuje, naruszają unijne prawo. Tym samym przepisy Kodeksu pracy prędzej czy później będą musiały być do niego dostosowane.

Minimalne wymogi w prawie unijnym

Zasady korzystania z urlopu rodzicielskiego z powodu narodzin dziecka lub jego przysposobienia określone są w przepisach krajowych poszczególnych państw członkowskich. Regulacje unijne zawierają jedynie minimalne wymogi, do jakich muszą być dostosowane. Są one określone w dyrektywie Rady 2010/18/UE w sprawie wdrożenia zmienionego porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego… Klauzula 2.1 porozumienia wskazuje, że pracownikom, tj. mężczyznom i kobietom, przysługuje indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego z powodu narodzin dziecka lub jego przysposobienia, aby umożliwić im opiekę nad dzieckiem do czasu osiągnięcia przez nie pewnego wieku - maksymalnie 8 lat. Zapis ten należy rozumieć w ten sposób, że każdy z rodziców ma prawo do opieki nad dzieckiem. Potwierdza to kolejna klauzula, która określa wymiar urlopu rodzicielskiego na okres co najmniej czterech miesięcy i wskazuje, że w celu wspierania równych szans kobiet i mężczyzn, powinien on być w zasadzie przyznawany bez możliwości przenoszenia.

Unijna dyrektywa zakłada, że warunki korzystania z urlopu rodzicielskiego oraz szczegółowe zasady występowania o jego udzielenie określane są w ustawodawstwie krajowym lub układach zbiorowych, z zastrzeżeniem minimalnych wymagań w niej określonych. W związku z tym państwa członkowskie UE lub partnerzy społeczni mogą w szczególności:

zdecydować, czy urlop rodzicielski jest przyznawany na zasadach pełnego czy niepełnego wymiaru czasu pracy, w częściach czy w formie systemu kredytu czasowego,
uzależnić przyznanie uprawnienia do urlopu rodzicielskiego od kwalifikującego okresu zatrudnienia lub stażu pracy, który nie może przekroczyć jednego roku (przy obliczaniu okresu kwalifikującego w przypadku kolejnych umów na czas określony powinno się brać pod uwagę wszystkie umowy zawierane z tym samym pracodawcą),
przyznać prawo do odroczenia urlopu przez pracodawcę z uzasadnionych przyczyn związanych z działalnością przedsiębiorstwa,
dopuścić szczególne rozwiązania w celu spełnienia wymogów operacyjnych i organizacyjnych małych przedsiębiorstw.

Szczegóły w prawie krajowym

Koncepcja dyrektywy 2010/18/UE nie zakłada takiego rozwiązania, by urlop rodzicielski mógł być przyznany pod warunkiem, że oboje rodzice pracują. Tymczasem przepisy Kodeksu pracy stawiają właśnie na takie rozwiązanie. Pozbawiają pracującego ojca dziecka prawa do urlopu rodzicielskiego, gdy matka dziecka jest bezrobotna. Jest tak dlatego, że możliwość wykorzystania przez ojca urlopu rodzicielskiego jest uzależniona od wykorzystania przez matkę po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jeśli matka jest nieuprawniona (niepracująca), to taki urlop ojcu nie przysługuje. Osoba niezatrudniona nie uzyskuje bowiem prawa do urlopu macierzyńskiego, a co się z tym wiąże - żadne z rodziców nie jest uprawnione do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, warunkującego przyznanie urlopu rodzicielskiego.

Niezatrudniona matka dziecka nie ma prawa do urlopu macierzyńskiego, a w świetle uregulowań krajowych wyklucza to ojca dziecka z urlopu rodzicielskiego.

Rozwiązanie, które uzależnia przyznanie urlopu rodzicielskiego ojcu od tego, czy matka dziecka pracuje, narusza unijne regulacje, a ściśle rzecz ujmując, postanowienia dyrektywy 2010/18/UE. Takie stanowisko w kwietniu br. zajął rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii w sprawie C-222/14. Ponieważ linia orzecznicza Trybunału w tym zakresie jest jednolita, należy się spodziewać, że Trybunał podtrzyma rozstrzygnięcie rzecznika generalnego.

Choć sprawa C-222/14 dotyczy uregulowań greckich w zakresie uprawnień do urlopu rodzicielskiego dla ojca dziecka, którego matka nie pracowała, ma bezpośrednie przełożenie na grunt polski. Nasze uregulowania Kodeksu pracy w zakresie uprawnień rodzicielskich zakładają bowiem takiego samego rodzaju ograniczenia. Tym samym Kodeks pracy w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem prędzej czy później będzie musiał być dostosowany do unijnego prawa.