Udzielanie urlopu ojcowskiego w nietypowych okolicznościach

Urlop ojcowski jest uprawnieniem przysługującym wyłącznie ojcom wychowującym dziecko, zatrudnionym na podstawie stosunku pracy. Nie ma przy tym znaczenia, czy pracownik jest ojcem biologicznym, czy adopcyjnym. Jednak nie zawsze ojciec dziecka jest zatrudniony na etacie i nie ma problemu z ustaleniem jego prawa do urlopu ojcowskiego. W innych, mniej typowych okolicznościach, prawo do tego urlopu nie zawsze musi przysługiwać.

Urlop ojcowski ojca adopcyjnego

Urlop ojcowski wchodzi w skład uprawnień przysługujących pracującym rodzicom z tytułu rodzicielstwa. Pracownik - ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:

do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo
do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia (art. 182³ § 1 K.p.).

Jak wynika z powołanej regulacji, pracownik - biologiczny ojciec dziecka, wychowujący to dziecko, ma prawo do urlopu ojcowskiego do ukończenia przez nie pierwszego roku życia. Prawo takie posiada z mocy ustawy także pracownik-ojciec, który przysposobił dziecko i je wychowuje, w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie (przy zachowaniu wieku dziecka).

Ojciec biologiczny i adopcyjny mają prawo do urlopu ojcowskiego, gdy pozostają w stosunku pracy i wychowują dziecko.

Przepisy Kodeksu pracy ani innych ustaw nie wyjaśniają jednak, jak należy rozumieć pojęcie "ojciec wychowujący dziecko". Raczej trudno będzie uznać za takiego ojca mężczyznę pozbawionego władzy rodzicielskiej. Ciężko też przyjąć za ojca wychowującego dziecko, osobę niepozbawioną władzy rodzicielskiej, ale faktycznie niezamieszkującą z tym dzieckiem i nieuczestniczącą w jego wychowywaniu.

Gdy matka dziecka nie pracuje

Status matki dziecka nie ma wpływu na prawo do urlopu ojcowskiego. Istotne jest to, czy ojciec dziecka (lub ojciec adopcyjny) pozostaje w zatrudnieniu i wychowuje dziecko. Zatem pracownik - ojciec wychowujący dziecko, zarówno gdy matka dziecka jest osobą bezrobotną, przebywa na urlopie wychowawczym, macierzyńskim, jak i rodzicielskim, ma prawo do urlopu ojcowskiego. Przepisy Kodeksu pracy wyraźnie wskazują, że urlop ojcowski przysługuje - po spełnieniu określonych wymogów - ojcu, który jest pracownikiem. Przepisy te nie wyłączają prawa do tego urlopu, gdy matka jest bezrobotna lub nie pracuje, przebywając na urlopach związanych z rodzicielstwem. Oczywiście muszą w tym przypadku być spełnione pozostałe przesłanki do udzielenia tego urlopu, czyli wychowywanie dziecka przez ojca, odpowiedni wiek dziecka i terminowe złożenie wniosku o urlop.

Należy zaznaczyć, że urlop ojcowski udzielany jest na pisemny wniosek pracownika - ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnienie wniosku pracownika (art. 182³ § 2 K.p.).

Wychowywanie dziecka w związku nieformalnym

Nie wszystkie dzieci wychowywane są w związkach małżeńskich. Spotyka się przypadki, gdy rodzice dziecka żyją w tzw. konkubinacie. Jak stanowi art. 182³ § 1 K.p., do urlopu ojcowskiego ma prawo pracownik - ojciec wychowujący dziecko. Ojciec biologiczny dziecka z nieformalnego związku jest faktycznie jego ojcem, co potwierdza akt urodzenia. Dla nabycia przez niego prawa do urlopu ojcowskiego wymagane jest jeszcze spełnienie wszystkich innych przesłanek. Musi być pracownikiem i wychowywać dziecko. Jeżeli wskazane warunki zostaną spełnione, to pracownikowi przysługuje prawo do urlopu ojcowskiego.

W kwestii prawa do urlopu ojcowskiego pracownika, który nie jest w związku małżeńskim z matką tego dziecka, wypowiedziało się MPiPS na stronie internetowej www.rodzicielski.gov.pl. Uznało, że: "(…) urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni przysługuje pracownikowi - tacie dziecka niezależnie od tego, czy pozostaje on w związku małżeńskim z mamą dziecka. Urlop ten może być wykorzystany począwszy od narodzin dziecka do ukończenia przez nie 1. roku życia, również w czasie korzystania przez mamę dziecka z podstawowego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także z nowego urlopu rodzicielskiego".

Bardziej problematyczne jest prawo do urlopu ojcowskiego w sytuacji, gdy rodzice dziecka się rozwiedli. Rozwód rodziców nie jest co prawda jednoznaczny z zaprzestaniem wychowywania dziecka i pozbawieniem władzy rodzicielskiej. Jednakże mogą występować trudności w wychowywaniu dziecka, wynikające z oddzielnego zamieszkiwania rodziców, a formalnego i faktycznego pozostawania dziecka przy matce. Pomocne byłoby wówczas oświadczenie pracownika o wychowywaniu dziecka, choć obowiązek jego przedłożenia nie został określony w przepisach ustawowych.

Ojciec wykonujący działalność gospodarczą

Przepisy Kodeksu pracy dotyczące urlopów ojcowskich jednoznacznie określają komu i na jakich zasadach przysługuje ten urlop. Jedynie ojcom mającym status pracowników przysługuje urlop ojcowski. W myśl art. 2 K.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Biorąc pod uwagę powołany przepis, ojcowie prowadzący własną działalność gospodarczą nie mają prawa do urlopu ojcowskiego. Ustawodawca przewidział dla nich jednak inne rozwiązanie. Pomimo że nie przysługuje im urlop ojcowski w rozumieniu Kodeksu pracy, to mają oni prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu ojcowskiego. Oznacza to, że mogą pobierać przez 14 dni zasiłek macierzyński. Warunkiem otrzymania tego zasiłku jest m.in. podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Takie regulacje wynikają z art. 184 K.p. w związku z art. 29 ust. 5a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego… (Dz. U. z 2014 r. poz. 159).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)