Gazeta Podatkowa nr 6 (943) z dnia 21.01.2013
Urlop wychowawczy przed i po zmianach przepisów
Urlop wychowawczy jest jednym z podstawowych uprawnień rodzicielskich przysługujących pracownikom. Z uwagi na częste wykorzystywanie tego urlopu, zasady jego udzielania są dość dobrze znane zarówno pracodawcom, jak i pracownikom. W niedługim czasie zajdą jednak w tej tematyce poważne zmiany, w toku prac legislacyjnych znajduje się bowiem istotna nowelizacja Kodeksu pracy dotycząca urlopów wychowawczych.
Urlop wychowawczy na dotychczasowych warunkach
Prawo do urlopu w zależności od stażu
Z urlopu wychowawczego może skorzystać każdy pracownik, tj. osoba świadcząca pracę na pod- stawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru oraz spółdzielczej umowy o pracę. Dodatkowym warunkiem przyznania urlopu jest posiadanie przez pracownika co najmniej 6-miesięcznego okresu zatrudnienia (art. 186 K.p.). Zalicza się do niego wszystkie okresy pracy oraz tzw. okresy zaliczalne, które podlegają uwzględnieniu w stażu pracowniczym na podstawie przepisów odrębnych, jak np. okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Udzielenie urlopu wychowawczego następuje na wniosek uprawnionego pracownika, przy czym pracodawca jest związany tym wnioskiem. W przypadku gdy oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnienia może skorzystać jedno z nich. Ograniczenie to nie dotyczy jedynie okresu 3 miesięcy urlopu wychowawczego, kiedy to oboje rodzice lub opiekunowie dziecka mogą równocześnie na nim przebywać.
W razie zawarcia umowy terminowej, urlopu wychowawczego udziela się tylko do czasu zakończenia tej umowy.
Łączny wymiar urlopu wychowawczego wynosi 3 lata i może on być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 4. roku życia. Dodatkowe uprawnienia w zakresie urlopu wychowawczego przysługują rodzicom lub opiekunom dziecka, którego stan zdrowia, potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, wymaga ich osobistej opieki. Wówczas, oprócz "podstawowego" urlopu wychowawczego w wymiarze 3 lat przysługuje im dodatkowe 3 lata tego urlopu. Przedłużony urlop wychowawczy można wykorzystać do ukończenia przez chore dziecko 18. roku życia.
Warto nadmienić, że pracownik, uprawniony do urlopu wychowawczego, może złożyć pracodawcy wniosek o obniżenie wymiaru swojego czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z tego urlopu (art. 1867 K.p.).
Jak ubiegać się o urlop?
Urlop wychowawczy jest zwolnieniem od pracy udzielanym na pisemny wniosek zainteresowanego pracownika. Procedurę jego udzielania reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego. Wniosek o wspomniany urlop należy złożyć na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym pracownik zamierza korzystać z urlopu. Jeżeli wniosek zostanie złożony z naruszeniem tego terminu, pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o urlop. Pracownik może też wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego przez złożenie pisemnego oświadczenia w tej sprawie, nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. W przypadku składania wniosku o urlop na dziecko niepełnosprawne, należy do wniosku dołączyć orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka.
Do wniosku trzeba też dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego w okresie wskazanym w tym wniosku. Oświadczenie to nie jest wymagane w przypadku:
- ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców lub opiekunów władzy rodzicielskiej lub opieki,
- gdy zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia.
W takiej sytuacji pracownik powinien dołączyć do wniosku dokumenty potwierdzające zwolnienie z doręczenia oświadczenia o niekorzystaniu z urlopu drugiego rodzica lub opiekuna. Jeżeli nie jest to możliwe, dołącza pisemne oświadczenie w tej sprawie. Rodzice lub opiekunowie dziecka, którzy zamierzają wspólnie korzystać z urlopu wychowawczego przez 3 miesiące, również muszą złożyć dotyczące tego pisemne oświadczenie, dołączone do wniosku o urlop.
Rezygnacja z urlopu wychowawczego bez zgody pracodawcy wymaga jego uprzedniego zawiadomienia, dokonanego na co najmniej 30 dni przed podjęciem pracy.
Praca na wychowawczym
Urlop wychowawczy jest urlopem o charakterze celowym, tj. udzielanym w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Nie jest to jednak przeszkodą do podjęcia w jego trakcie działalności zawodowej. Kodeks pracy dopuszcza zarobkowanie czy kształcenie się w czasie trwania urlopu wychowawczego, z tym zastrzeżeniem, że nie może to uniemożliwiać sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (art. 1862 § 1 K.p.). Przebywający na urlopie wychowawczym pracownik może więc podjąć dodatkowe zatrudnienie zarówno u dotychczasowego, jak i u innego pracodawcy, na podstawie umowy o pracę lub cywilnoprawnej. Jeżeli jednak jego aktywność zawodowa wyklucza sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca może wezwać pracownika do stawienia się w pracy, o ile na podstawie posiadanych informacji uważa, że zaprzestał on w sposób trwały opiekować się dzieckiem. Wezwanie do stawienia się w pracy następuje w terminie wskazanym przez pracodawcę. Nie może on być jednak krótszy niż 3 dni od dnia wezwania ani dłuższy niż 30 dni od powzięcia przez pracodawcę informacji o niewłaściwym wykorzystywaniu urlopu wychowawczego przez pracownika.
Przepisy Kodeksu pracy nie precyzują, w jakim wymiarze czasu pracy może być zatrudniony pracownik korzystający z urlopu wychowawczego. Z istoty urlopu wychowawczego wynika, że nie może to być zatrudnienie pełnoetatowe. W piśmiennictwie z zakresu prawa pracy przeważa pogląd, że praca na wychowawczym w ramach do 1/2 etatu nie pozbawia możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. To, czy dana praca lub inna działalność pozwala na sprawowanie takiej opieki, zależy od charakteru i wymiaru podjętej aktywności zawodowej. Ocena, czy nie przeszkadza ona w prawidłowym wykorzystaniu urlopu wychowawczego w praktyce zależy od swobodnego uznania pracodawcy. Uzyskując informację o podjęciu innego zatrudnienia przez pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym, może on ocenić, że praca ta ma charakter uniemożliwiający sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik nie ma możliwości odwołania się od takiej oceny, jak też od decyzji pracodawcy o wezwaniu pracownika do stawienia się w pracy.
Urlop wychowawczy w orzecznictwie sądowym "(...) Nabycie prawa do urlopu wychowawczego nie jest (...) zależne od złożenia wniosku o ten urlop. Prawo do urlopu wychowawczego nabywa bowiem pracownik pozostający w stosunku pracy, posiadający co najmniej sześciomiesięczny okres zatrudnienia (...), sprawujący osobistą opiekę nad dzieckiem. Natomiast skorzystać z tego prawa może, stosownie do art. 186 § 1 k.p., w okresie 4 lat od urodzenia się dziecka, na swój wniosek". Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 16 czerwca 2010 r., sygn. akt II SA/Sz 308/10
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 13/05 |
Wzory pism w sprawie urlopu wychowawczego | |
Anna Rejman ul. Wojska Polskiego 103/25 70-481 Szczecin |
Szczecin, dnia 14 stycznia 2013 r. |
Geodezja Sp. z o.o. ul. Arkońska 28/1 71-470 Szczecin |
|
Wniosek o urlop wychowawczy
Do wniosku dołączam oświadczenie ojca dziecka - Piotra Rejmana, o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego w wyżej wymienionym okresie. |
|
Anna Rejman | |
Załączniki: - odpis skrócony aktu urodzenia dziecka, |
|
Geodezja Sp. z o.o. ul. Arkońska 28/1 71-470 Szczecin |
Szczecin, dnia 16 stycznia 2013 r. |
Pani Anna Rejman ul. Wojska Polskiego 103/25 70-481 Szczecin |
|
Dotyczy: Udzielenia urlopu wychowawczego
|
|
Krzysztof Kołodyński Prezes |
|
Piotr Rejman ul. Wojska Polskiego 103/25 70-481 Szczecin |
Szczecin, dnia 14 stycznia 2013 r. |
Oświadczenie o niekorzystaniu z urlopu wychowawczego
Oświadczenie składam celem dołączenia do wniosku o urlop wychowawczy mojej żony Anny Rejman, która zamierza korzystać z urlopu wychowawczego na naszą córkę Matyldę. |
|
Piotr Rejman | |
Geodezja Sp. z o.o. ul. Arkońska 28/1 71-470 Szczecin |
Szczecin, dnia 15 lutego 2013 r. |
Pani Anna Rejman ul. Wojska Polskiego 103/25 70-481 Szczecin |
|
Dotyczy: Odwołania z urlopu wychowawczego
|
|
Krzysztof Kołodyński Prezes |
Uprawnienia pracownicze w czasie urlopu wychowawczego
Szczególna ochrona zatrudnienia
Z chwilą złożenia wniosku o urlop wychowawczy pracownik jest prawnie chroniony przed wypowiedzeniem lub natychmiastowym rozwiązaniem przez pracodawcę stosunku pracy. Ta ścisła ochrona nie obowiązuje tylko w przypadku:
- upadłości lub likwidacji pracodawcy,
- wystąpienia okoliczności uzasadniających dyscyplinarne zwolnienie z pracy,
- przeprowadzania zwolnień na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, tzw. ustawy o zwolnieniach grupowych.
W przypadku wystąpienia upadłości lub likwidacji pracodawcy uchylona jest każda szczególna ochrona przed rozwiązaniem przez pracodawcę stosunku pracy (art. 411 K.p.). Natomiast w razie przeprowadzania przez pracodawcę zwolnień grupowych pracownicy na urlopie wychowawczym są chronieni przed wypowiedzeniem w bardzo ograniczony sposób. W trakcie zwolnień na podstawie wspomnianej ustawy generalnie nie stosuje się przepisów ustalających szczególną ochronę stosunków pracy przed ich wypowiedzeniem lub rozwiązaniem przez pracodawcę, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach grupowych. Wymienione są w nim grupy pracowników chronionych w sposób bezwzględny przed wypowiedzeniem ich stosunków pracy. W wyliczeniu tym nie wskazano pracowników przebywających na urlopie wychowawczym. Jednak, zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy, wypowiedzenie umowy pracownikowi przebywającemu w czasie zwolnień grupowych na urlopie (bez względu na jego rodzaj) jest dopuszczalne, jeżeli trwa on co najmniej 3 miesiące. Zatem przed wypowiedzeniem w związku ze zwolnieniami grupowymi chronieni są tylko pracownicy przebywający na urlopach, w tym wychowawczych, trwających do 3 miesięcy.
Należy podkreślić, że ochrona zatrudnienia rozpoczyna się dopiero w momencie złożenia wniosku o urlop wychowawczy. W razie dokonania wypowiedzenia przed dokonaniem tej czynności, umowa o pracę rozwiązuje się z upływem wypowiedzenia, nawet jeżeli kończy ono swój bieg już w okresie ochronnym.
Urlop wychowawczy kosztem wypoczynkowego
Pracownik powracający do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego, po trwającym co najmniej 1 miesiąc okresie urlopu wychowawczego (oraz innych rodzajów nieobecności wymienionych w art. 1552 K.p.), ma prawo do urlopu wypoczynkowego w zredukowanym wymiarze. Jest on ustalany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia:
- pozostałego do końca danego roku kalendarzowego - w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca tego roku kalendarzowego,
- w danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego.
Urlop wypoczynkowy wykorzystany w całości przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego nie podlega późniejszej redukcji.
Jeżeli okres urlopu wychowawczego przypada już po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu wypoczynkowego za dany rok, wymiar tego urlopu po powrocie do pracy ulega proporcjonalnemu obniżeniu. Następuje to jednak tylko w sytuacji, gdy pracownik powraca po okresie nieobecności do pracy w tym samym roku kalendarzowym, w którym ta nieobecność wystąpiła. Należy przypomnieć, że pracownik uprawniony do kolejnego urlopu wypoczynkowego nabywa do niego prawo w pierwszym dniu nowego roku (od razu do pełnego wymiaru). Jeżeli w takiej sytuacji w trakcie danego roku wystąpi nieobecność, o której mowa w art. 1552 K.p., w tym spowodowana urlopem wychowawczym, wówczas urlop wypoczynkowy obniżany jest proporcjonalnie do okresu nieobecności. Nie dotyczy to przypadku, gdy przed rozpoczęciem okresu nieobecności pracownik wykorzystał już urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze.
W sytuacji gdy okres nieobecności m.in. z powodu urlopu wychowawczego przypadł przed nabyciem prawa do urlopu wypoczynkowego za dany rok, wówczas w roku powrotu pracownika do pracy wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do okresu zatrudnienia pozostałego do końca tego roku. Jeżeli stosunek pracy ma rozwiązać się przed upływem roku, wówczas proporcjonalnego ustalenia dokonuje się do momentu ustania zatrudnienia.
Powrót do pracy na dotychczasowych warunkach
Pracodawca ma obowiązek dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu. Dopiero w przypadku, gdy pracodawca nie jest w stanie mu go zapewnić, wówczas jest zobowiązany zatrudnić pracownika na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym (art. 1864 K.p.). Dopuszczenie pracownika powracającego z urlopu wychowawczego do pracy jest dla pracodawcy obowiązkowe. Nawet brak jakiegokolwiek odpowiedniego stanowiska nie zwalnia pracodawcy z tego wymogu.
Okres urlopu wychowawczego w dniu jego zakończenia podlega zaliczeniu do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Wynagrodzenie przyznane pracownikowi powracającemu po urlopie wychowawczym nie może być niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego mu w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Zmiana stanowiska pracownika powracającego po urlopie wychowawczym (w trybie art. 1864 K.p.) nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego.
Urlop wychowawczy na nowych zasadach
Miesiąc wychowawczego do wyłącznego użytku
Aktualnie w toku prac sejmowych znajduje się projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks pracy, który nowelizuje zasady przyznawania urlopów wychowawczych. Większość regulacji ma pozostać bez zmian, jednak ustawodawca wprowadza też zupełnie nowe przepisy.
Całkowitą nowością jest wyodrębnienie z pełnej puli urlopu wychowawczego (który tak jak dotychczas nie może łącznie przekroczyć 36 miesięcy, tj. 3 lat) jednego miesiąca urlopu o charakterze nieprzenaszalnym. Oznacza to, że każdy z rodziców lub opiekunów ma do dyspozycji jeden miesiąc wspomnianego urlopu do wyłącznej dyspozycji i prawo do jego wykorzystania nie przechodzi na drugiego rodzica. Jeżeli więc jeden nieprzenaszalny miesiąc urlopu wychowawczego nie zostanie wykorzystany przez danego rodzica lub opiekuna (np. ojca dziecka), to nie zostanie on spożytkowany w ogóle i "przepadnie". W założeniu ustawodawcy takie rozwiązanie prawne ma zachęcić rodziców lub opiekunów dziecka do większego dzielenia się obowiązkami rodzicielskimi i powiązanymi z nimi uprawnieniami, takimi jak prawo do omawianego urlopu. Przy czym, zgodnie z projektem nowelizacji, wykorzystanie chociażby 1 miesiąca urlopu wychowawczego uważane jest za spełnienie wymogu skorzystania z nieprzenaszalnej części tego urlopu przez danego rodzica (opiekuna).
Urlop podzielony na pięć części
Nowelizacja Kodeksu pracy zawiera także regulacje, których celem jest umożliwienie pracownikom wykorzystania urlopu wychowawczego w sposób bardziej elastyczny. Służy temu zapis wprowadzający prawo do podzielenia tego urlopu na pięć, a nie jak dotychczas, cztery części.
Oboje rodzice lub opiekunowie dziecka będą też mogli przebywać na urlopie wychowawczym o miesiąc dłużej niż w aktualnym stanie prawnym, tj. przez 4 miesiące. W ślad za tą zmianą zmodyfikowany został przepis przewidujący prawo do odwołania pracownika z urlopu wychowawczego przez pracodawcę w sytuacji, kiedy oboje rodzice przekroczą limit czasowy wspólnego przebywania na tym urlopie. Zgodnie z nowelizacją, pracodawca będzie to mógł uczynić dopiero wtedy, gdy wspólne wykorzystywanie omawianego urlopu przekroczy 4 miesiące.
Urlop wychowawczy nie pogorszy wypoczynkowego
Ważna zmiana, jeżeli chodzi o urlop wychowawczy, przewidziana jest w zakresie wpływu tego urlopu na wymiar urlopu wypoczynkowego. Jak wskazaliśmy w omówieniu prezentującym aktualne zasady udzielania urlopu wychowawczego, jego wykorzystanie w wymiarze co najmniej 1 miesiąca powoduje proporcjonalną redukcję urlopu wypoczynkowego, zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 1552 K.p. Przepis ten wskazuje, jakie okresy nieobecności pracownika (trwające co najmniej 1 miesiąc) powodują konieczność proporcjonalnego ustalenia urlopu wypoczynkowego. Wśród tych okoliczności wymieniona jest również nieobecność z powodu korzystania z urlopu wychowawczego. W myśl rozwiązań przyjętych w projekcie nowelizacji, urlop wychowawczy nie będzie już przesłanką do redukcji urlopu wypoczynkowego. Tym samym pracownik przebywający na wychowawczym nie pogorszy swojej sytuacji w zakresie urlopu wypoczynkowego.
Potwierdzeniem tej nowej koncepcji jest zmiana przepisów dotyczących przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy. W czasie urlopu wychowawczego przedawnienie tego roszczenia nie będzie mogło rozpocząć swojego biegu, a już rozpoczęte ulegnie zawieszeniu na czas trwania wspomnianego urlopu.
Prawo do uzupełniających części wspólnego urlopu
Rodzice lub opiekunowie, którzy do dnia wejścia w życie nowych przepisów przebywali wspólnie na urlopie wychowawczym, będą mieli prawo do części urlopu przypadającego do wspólnego wykorzystania, która odpowiada różnicy między dotychczasowym (3 miesiące) a nowym (4 miesiące) wymiarem "wspólnego" urlopu wychowawczego. Analogiczna zasada będzie obowiązywała odnośnie liczby poszczególnych części urlopu. Pracownicy, którzy do dnia wejścia w życie nowelizacji Kodeksu pracy korzystali z urlopu wychowawczego w częściach, nabędą prawo do wyodrębnienia takiej liczby poszczególnych części urlopu wychowawczego, jaka odpowiada różnicy między dotychczasową dopuszczalną liczbą tych części (maksymalnie 4) a nową liczbą (do 5 części).
Należy dodać, że przepisy wykonawcze dotyczące udzielania urlopu wychowawczego zachowają moc obowiązującą do czasu wydania nowego rozporządzenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji Kodeksu pracy.
Ustawa nowelizująca znajduje się po I czytaniu w Sejmie, gdzie skierowano ją do dalszych prac w komisjach sejmowych (stan na dzień oddania gazety do druku). Istnieje duże prawdopodobieństwo, że ustawa zostanie przyjęta w wersji proponowanej przez autorów projektu.
Urlop wychowawczy |
|
Jak jest? |
Jak będzie? |
Urlop wychowawczy przysługuje w łącznym wymiarze 3 lat, jednak żadna część tego urlopu nie jest przypisana wyłącznie jednemu z rodziców czy opiekunów dziecka. |
Każdy z rodziców lub opiekunów dziecka będzie miał prawo do 1 miesiąca urlopu wychowawczego, którego nie będzie mógł wykorzystać drugi rodzic (opiekun). W razie niewykorzystania tego jednego miesiąca przez jednego z rodziców (opiekunów), wymiar urlopu wychowawczego skróci się do 35 miesięcy. |
Urlop wychowawczy trwający co najmniej 1 miesiąc powoduje proporcjonalną redukcję wymiaru urlopu wypoczynkowego. |
Urlop wychowawczy nie będzie miał wpływu na wymiar urlopu wypoczynkowego. Bieg przedawnienia roszczenia o urlop wypoczynkowy nie będzie mógł rozpocząć się w czasie korzystania z urlopu wychowawczego, a jeżeli rozpoczął się wcześniej, ulegnie zawieszeniu na czas trwania urlopu wychowawczego. |
Urlop wychowawczy może być wykorzystany w 4 częściach. |
Urlop wychowawczy będzie mógł zostać podzielony na 5 części. |
Rodzice lub opiekunowie dziecka mogą korzystać wspólnie z urlopu wychowawczego przez okres 3 miesięcy. |
Wspólne korzystanie z urlopu wychowawczego będzie mogło trwać przez 4 miesiące. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)
Ustawa z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. nr 90, poz. 844 ze zm.)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16.12.2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. nr 230, poz. 2291)
www.UrlopyPracownicze.pl - Urlopy wychowawcze:
Chcesz wiedzieć więcej, skorzystaj z Portalu Podatkowo-Księgowego www.gofin.pl | ||
www.UrlopyWychowawcze.pl » |
Serwis Głównego Księgowego
Gazeta Podatkowa
Terminarz
GOFIN PODPOWIADA
Kompleksowe opracowania tematyczne
DRUKI - Urlopy pracownicze
Darmowe druki aktywne
KALKULATORY
Narzędzia księgowego i kadrowego
PRZEPISY PRAWNE
Ustawy, rozporządzenia - teksty ujednolicone
|