Korzystanie z urlopu wychowawczego w razie uczęszczania dziecka do przedszkola

Pracownica przebywa na urlopie wychowawczym na dziecko urodzone we wrześniu 2015 r. W trakcie tego urlopu, w sierpniu 2017 r., urodziła kolejne dziecko (pobierając w okresie urlopu wychowawczego zasiłek macierzyński za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu i rodzicielskiemu). Od września br. pracownica zamierza wysłać starsze dziecko do przedszkola. Czy może tak postąpić i jednocześnie nadal korzystać z urlopu wychowawczego udzielonego na to dziecko do końca grudnia 2019 r.? Jeśli nie, to czy może przed zakończeniem tego urlopu zrezygnować z niego i złożyć wniosek o urlop wychowawczy na drugie dziecko?

Stosownie do art. 186 § 1 K.p., pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pełny wymiar tego urlopu wynosi 36 miesięcy, przy czym każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu.

Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Pracownik może również skorzystać z dodatkowego urlopu, w wymiarze 36 miesięcy, w razie konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym do ukończenia przez nie 18 lat. Każdy z tych urlopów jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków.

Urodzenie kolejnego dziecka w okresie udzielonego urlopu wychowawczego nie powoduje jego przerwania. Jednakże takiej pracownicy od dnia porodu przysługuje zasiłek macierzyński przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy, jako okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego (art. 29 ust. 1 pkt 1 i art. 29a ust. 1 ustawy zasiłkowej). Oznacza to, że jeśli okres korzystania przez pracownicę z zasiłku macierzyńskiego (okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu i rodzicielskiemu) mieści się w czasie urlopu wychowawczego, po jego zakończeniu pozostaje ona na tym urlopie, do jego zakończenia. Jeśli urlop wychowawczy na pierwsze dziecko zakończyłby się wcześniej, pracodawca ma obowiązek udzielić pracownicy pozostałej części należnego jej urlopu np. macierzyńskiego.

Urlop wychowawczy jest tzw. urlopem celowym. Jest udzielany po to, aby rodzice albo opiekunowie sprawowali osobistą opiekę nad małym dzieckiem.

Ważne: W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania (art. 186² § 2 K.p.).

Przepisy Kodeksu pracy nie wyjaśniają kiedy do takiego trwałego zaprzestania opieki dochodzi. Dlatego stosowanie tego przepisu w praktyce sprawia trudności. Oczywistym jest, że opieka nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego nie musi mieć charakteru stałego i nieprzerwanego. W jej trakcie mogą występować określone przerwy, w których osoba, na co dzień opiekująca się dzieckiem, nie zajmuje się nim osobiście, takie jak wyjście z domu w celu załatwienia sprawy w urzędzie, zakupy, wizyta u lekarza itp. Kodeks pracy zezwala także na podjęcie w trakcie urlopu wychowawczego pracy zawodowej u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo innej działalności, a także nauki lub szkolenia, o ile nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. To, czy tak jest, zależy od charakteru i wymiaru rozpoczętej przez pracownika aktywności. Każdą sytuację należy oceniać indywidualnie. Przy czym ocena ta należy do pracodawcy.

Zwracamy uwagę! Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 25 marca 2011 r. (sygn. akt I OSK 2066/10) uznał, że podjęcie pracy zarobkowej czy nauki w wymiarze co najmniej 1/2 etatu wyklucza sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w rozumieniu art. 186² K.p. Jak czytamy w jego uzasadnieniu: "(...) Istotą takiej osobistej opieki jest to, że dla osoby korzystającej z urlopu wychowawczego zasadniczym, stałym i codziennym obowiązkiem jest zapewnienie dziecku niezbędnych środków bezpieczeństwa, utrzymania, rozwoju i wychowania i to w takim zakresie, w jakim równoczesne sprawowanie opieki przez inne osoby jest zbędne. (...)". Dodatkowo wyjaśnił, że: "(...) w rozliczeniu dobowym sprawowanej opieki mogą istnieć przerwy w kontakcie dziecka z rodzicem (zakupy, wizyty lekarskie, kontakty z dziadkami), sytuacji takich nie można jednak porównywać z przerwami spowodowanymi zatrudnieniem. (...) podjęcie zatrudnienia w okresie korzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego jest dopuszczalne wyjątkowo wtedy, gdy nie doprowadzi do wyłączenia możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. (...) ocena, co do możliwości sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad dzieckiem musi odnosić się do czasu podjętej pracy, a nie do całego okresu urlopu wychowawczego. (...)".

Wydaje się, że analogiczne zasady należałoby przyjąć przy ocenie czy uczęszczanie dziecka do przedszkola świadczy o trwałym zaprzestaniu sprawowania nad nim osobistej opieki przez rodzica. Jeśli zatem dziecko uczęszczałoby do przedszkola w pełnym wymiarze (byłoby w nim przez całe przedpołudnie) należałoby uznać, że urlop wychowawczy takiemu rodzicowi nie jest już potrzebny. Inaczej byłoby natomiast przy sporadycznym korzystaniu przez dziecko z takiej placówki (uczestniczenie dziecka w wybranych zajęciach edukacyjnych np. przez 1-2 godziny w niektóre dni tygodnia). Wówczas trudno byłoby uznać, że doszło do trwałego zaprzestania sprawowania opieki nad dzieckiem.

W sytuacji opisanej w pytaniu pracownica rozważa rezygnację z urlopu wychowawczego na pierwsze dziecko i wystąpienie o taki sam urlop na drugie, aby jak należy się domyślać, uniknąć zarzutu, że korzysta z tego urlopu w sposób nieuprawniony, gdyż dziecko, na które urlop został wzięty posyła codziennie do przedszkola. Oczywiście może tak postąpić (urlop wychowawczy przysługuje na każde dziecko oddzielnie), gdyż zgodnie z Kodeksem pracy, pracownik nie musi wykorzystać urlopu wychowawczego w wymiarze, na który urlop ten został mu udzielony. Pracodawca nie może odmówić pracownikowi urlopu wychowawczego, jeśli spełnia on warunki, aby ten urlop otrzymać i w terminie nie krótszym niż 21 dni przed jego rozpoczęciem złoży odpowiedni wniosek wraz z wymaganymi dokumentami.

Zwracamy uwagę! Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego: