Urlopy macierzyńskie i wychowawcze - Dodatek nr 22 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 24 (258) z dnia 10.12.2009

Zasady udzielania urlopów wychowawczych

Problematyka urlopów wychowawczych jest uregulowana przepisami art. 186 i następnymi Kodeksu pracy oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. nr 230, poz. 2291).

Urlop wychowawczy jest zwolnieniem od pracy udzielanym na wniosek zainteresowanego pracownika-opiekuna małego dziecka w celu sprawowania nad nim osobistej opieki.

Pracownica wystąpiła z wnioskiem o urlop wychowawczy na dziecko przysposobione w wieku 2 lat.

Pracownica może ubiegać się o urlop wychowawczy. Pojęcie opieki należy bowiem interpretować szeroko. Opiekunem jest każdy, kto przyjął dziecko pod opiekę, w zamiarze stałego wychowywania. Urlop może być udzielony nie tylko na rodzone dziecko pracownicy, ale na każde dziecko, nad którym pracownica sprawuje faktyczną opiekę, z zastrzeżeniem wieku tego dziecka.

Aby pracownik mógł skorzystać z urlopu wychowawczego, powinien legitymować się co najmniej 6-miesięcznym okresem zatrudnienia, do którego zalicza się wszystkie poprzednie okresy pracy, a ściślej biorąc okresy pozostawania w zatrudnieniu.

Pracownica zatrudniona od 1 czerwca 2009 r. urodziła dziecko w dniu 1 października br. i korzysta z urlopu macierzyńskiego. Efektywnie przepracowała zatem tylko 4 miesiące.

Mimo że faktyczny okres pracy w danym przypadku wynosi 4 miesiące, to po doliczeniu okresu urlopu macierzyńskiego pracownica spełni warunek co najmniej 6-miesięcznego stażu pracy wymaganego dla nabycia prawa do urlopu wychowawczego.

Regulacje kodeksowe zobowiązują pracodawcę do udzielenia pracownicy lub pracownikowi na ich wniosek urlopu wychowawczego. W przypadku gdy oboje rodzice lub opiekunowie są zatrudnieni, z uprawnienia może korzystać jedno z nich, z tym że ograniczenie to nie obowiązuje przez okres 3 miesięcy, podczas których osoby te mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu.

Maksymalny wymiar urlopu wychowawczego wynosi 3 lata, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 lat życia.

Urlopy wychowawcze przysługują także pracownikom opiekującym się starszymi dziećmi wymagającymi szczególnej troski. Pracownik może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 lat życia - bez względu na to, czy korzystał z urlopu wychowawczego przewidzianego na dziecko do lat 4 - jeżeli z powodu stanu zdrowia, potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, wymaga ono osobistej opieki pracownika. W takim przypadku warunkiem udzielenia urlopu wychowawczego jest przedstawienie dodatkowo orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.

Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 4 częściach. Wniosek o urlop wychowawczy należy złożyć w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym pracownik zamierza korzystać z urlopu. Jeśli wniosek zostanie złożony bez zachowania dwutygodniowego terminu, to pracodawca udzieli tego urlopu nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o urlop.

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. Oświadczenie pracownika w tej sprawie także wymaga formy pisemnej. Pracodawca udziela urlopu wychowawczego na okres wskazany we wniosku. W przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu czynności prawnej zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę (np. za wypowiedzeniem albo za porozumieniem stron), pracodawca udziela tego urlopu na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę wskutek dokonanej czynności.

Pracodawca w dniu 14 września 2009 r. wypowiedział za 3-miesięcznym okresem umowę o pracę pracownicy, która opiekuje się 2-letnim dzieckiem. Następnego dnia pracownica złożyła wniosek o urlop wychowawczy na dziecko na okres 1 roku.

Pracodawca udzielił pracownicy urlopu wychowawczego tylko do dnia rozwiązania umowy wskutek upływu okresu wypowiedzenia, tj. do 31 grudnia 2009 r.

Składając wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego pracownik powinien określić w nim: datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego oraz okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko.

Do wniosku należy dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego w okresie wskazanym w tym wniosku. Oświadczenie nie jest wymagane w razie: ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców władzy rodzicielskiej albo ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego z opiekunów dziecka bądź w sytuacji, gdy zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia.

Jeśli istnieją powyższe okoliczności, pracownik powinien dołączyć do wniosku odpowiednie dokumenty potwierdzające zwolnienie z doręczenia oświadczenia o nieskorzystaniu z urlopu drugiego rodzica lub opiekuna. Jeżeli dołączenie dokumentów nie jest możliwe, dołącza się pisemne oświadczenie w tej sprawie.

W przypadku składania wniosku o urlop na dziecko niepełnosprawne, należy dodatkowo dołączyć orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka.

Gdyby oboje rodzice lub opiekunowie spełniający warunki uprawniające ich do urlopu wychowawczego zamierzali jednocześnie korzystać z tego urlopu - do wniosku o jego udzielenie powinni dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o okresie, w którym będzie on korzystać z takiego urlopu.  

Pracownica od 1 lipca 2008 r. przebywa na urlopie wychowawczym udzielonym jej do 30 czerwca 2010 r. W grudniu br. pracownica urodzi drugie dziecko.

W sytuacji gdy pracownica rodzi dziecko podczas urlopu wychowawczego nie następuje przerwanie tego urlopu i jego zamiana na urlop macierzyński. Zainteresowanej będzie jednak przysługiwał przez okres 18 tygodni zasiłek macierzyński. Zgodnie z art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.) w przypadku, gdy prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w okresie urlopu wychowawczego, zasiłek macierzyński przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie.

Poniżej prezentujemy przykładowe wzory pism w sprawie urlopów wychowawczych.