Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 8 (602) z dnia 10.04.2024

Udzielanie urlopu wypoczynkowego pracownikowi z niepełnosprawnością

Pracownik zatrudniony na cały etat, dotychczas pełnosprawny, dostarczył pracodawcy 20 marca br. orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym, które datuje się od 1 marca 2024 r. Jak należy udzielać mu urlopu wypoczynkowego, jeśli od 20 marca br. objęty jest 7-godzinną normą dobową i 35-godzinną normą tygodniową? Od kiedy pracownik ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego?

Kodeksowy urlop wypoczynkowy

Wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:

• 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat (art. 154 § 1 K.p.).

Jeśli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego ustala się proporcjonalnie do wymiaru jego czasu pracy, biorąc za podstawę odpowiednio 20 lub 26 dni (niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia). Wymiar urlopu w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć pełnego wymiaru, o którym mowa wyżej.

Na wymiar urlopu kodeksowego nie ma wpływu niepełnosprawność pracownika.

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Przy udzielaniu urlopu jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy. Przepisy te stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.

Zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44), dalej ustawy o rehabilitacji, czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, pod warunkiem, że nie jest zatrudniona przy pilnowaniu oraz nie przedstawiła (wydanej na swój wniosek) zgody na pracę w podstawowych normach czasu pracy lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarza sprawującego nad nią opiekę (art. 16 ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Osobie niepełnosprawnej przysługują uprawnienia pracownicze określone w rozdziale 4 ustawy o rehabilitacji odpowiednio od dnia, od którego została ona wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a ustawy o rehabilitacji (art. 20c ustawy o rehabilitacji). Pracownik z pytania jest więc objęty skróconymi normami czasu pracy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, czyli od 20 marca 2024 r. Od tego też dnia przy udzielaniu mu urlopu wypoczynkowego jeden dzień urlopu odpowiada 7 godzinom pracy.

Pracodawca od 2022 r. zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy pracownika z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, którego obowiązują skrócone normy czasu pracy (7 godz./35 godz.). Pracownik legitymuje się ponad 10-letnim stażem urlopowym. W dniu 1 stycznia 2024 r. nabył prawo do kodeksowego urlopu wypoczynkowego za 2024 r. w wymiarze 26 dni (182 godz.) oraz do urlopu dodatkowego w wymiarze 10 dni (70 godz.).

Pracownik pełnosprawny zatrudniony na cały etat jest objęty systemem podstawowym i pracuje 5 dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku, od 7⁰⁰ do 15⁰⁰). Zakładamy, że 5 lutego 2024 r. złożył wniosek do Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności. Na posiedzeniu, które odbyło się 19 marca 2024 r. komisja zaliczyła pracownika do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, które ustalono od 5 lutego 2024 r. na czas nieokreślony. Orzeczenie to pracownik przedłożył pracodawcy 20 marca 2024 r. Od 20 marca 2024 r. pracownik jest objęty skróconymi normami czasu pracy (7 godz./35 godz.) i pracuje od poniedziałku do piątku, od 7⁰⁰ do 14⁰⁰.

Pracownik 1 stycznia 2024 r. nabył prawo do 26 dni urlopu wypoczynkowego (legitymuje się 12-letnim stażem urlopowym). W styczniu 2024 r. wykorzystał 3 dni urlopu wypoczynkowego, czyli 24 godziny (3 dni x 8 godz.). W jego puli urlopowej pozostają 23 dni, tym samym od 20 marca br. w przeliczeniu na godziny ma on prawo do 161 godzin urlopu (23 dni x 7 godz.).

Dodatkowy urlop wypoczynkowy

Pracownik legitymujący się niepełnosprawnością w stopniu znacznym lub umiarkowanym ma prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji, przysługuje on w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Dla zatrudnionego na część etatu - w wymiarze proporcjonalnym do wymiaru jego czasu pracy. Prawo do pierwszego dodatkowego urlopu pracownik nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do jednego z tych stopni niepełnosprawności. 

Jak wyjaśniło Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych w piśmie z 5 lutego br. (znak BON-I.42303.281.2023.LK udostępnione naszej redakcji przez: Edyta Sieradzka - Praca, Edukacja, Finansowanie, Rozwój Osób Niepełnosprawnych), dalej BON, przepis art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji: "(...) stanowi lex specialis wobec art. 20c ustawy o rehabilitacji i ma przed nim pierwszeństwo stosowania. Ponadto w przedmiotowym zakresie nie stosuje się art. 2a u.r.o.n. (ustawy o rehabilitacji - przypis redakcji), ponieważ art. 19 ust. 1 zdanie drugie u.r.o.n. odnosi się do zaliczenia pracownika do danego stopnia niepełnosprawności, a nie do wliczania pracownika do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, czego dotyczy art. 2a u.r.o.n. Ponadto art. 19 u.r.o.n. odnosi się do okresu przepracowanego po zaliczeniu danej osoby do danego stopnia niepełnosprawności, a nie do okresu, w którym pracodawca wliczał ją do stanów zatrudnienia osób o tych stopniach niepełnosprawności. (...)". Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2005 r. (sygn. akt II PK 339/04, OSNP 2006/9-10/150), prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, choćby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu. W wyjaśnieniach BON (https://niepelnosprawni.gov.pl/p,104,uprawnienia-niepelnosprawnych-pracownikow) wskazano m.in., że pierwszy dodatkowy urlop wypoczynkowy osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nabywa w całości (czyli w wymiarze 10 dni roboczych) nawet, jeżeli uzyska do niego prawo np. dopiero w grudniu danego roku. Prawo do kolejnego dodatkowego urlopu osoba niepełnosprawna nabywa z dniem 1 stycznia każdego kolejnego roku kalendarzowego, o ile nadal jest zatrudniona. 

Potwierdził to BON w powołanym wcześniej piśmie. Czytamy w nim, że: "(...) aktualne pozostaje podejście wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r., II PK 339/04). Dlatego prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, o którym mowa w art. 19 u.r.o.n., powstaje z mocy prawa, niezależnie od woli stron stosunku pracy, a brak wiedzy pracodawcy jedynie wyłącza możliwość przypisania mu zawinienia w zakresie nieudzielania urlopu wypoczynkowego. (...)".

Zwracamy uwagę! Jak już napisaliśmy wcześniej, pracownik nabywa prawo do pierwszego dodatkowego urlopu po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności. Przez dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności należy rozumieć dzień posiedzenia zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Zdaniem części autorów rok ten (liczony w sposób właściwy prawu pracy, tzw. potoczny) należy odliczać od dnia następującego po dniu posiedzenia komisji, a prawo do urlopu przyznać od dnia następującego po tym roku. 

Odmienne zdanie prezentuje resort pracy, w tym w ww. piśmie, w którym wyjaśnił, że: "(...) Roczny okres »przepracowania«, o którym mowa w art. 19 u.r.o.n., ustala się więc na podstawie przesłanek obiektywnych, zliczając 365 dni - począwszy od dnia wydania orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności - w których jednocześnie osoba niepełnosprawna miała ten stopień niepełnosprawności i pozostawała w zatrudnieniu. Oznacza to, że (...) odliczanie tego okresu rozpoczyna się począwszy (...) od daty wydania orzeczenia, a nie od daty (...) przedstawienia orzeczenia pracodawcy, czy od daty wliczenia pracownika do stanu osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności na podstawie art. 2a u.r.o.n. (...)".

Przyjmujemy założenia z przykładu 2. Zgodnie z cytowanym stanowiskiem BON, odliczenie rocznego okresu należy rozpocząć począwszy od 19 marca 2024 r., tj. od daty wydania orzeczenia przez komisję. Pracownik nabędzie więc prawo do pierwszego dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni od 19 marca 2025 r.

Przepisy ustawy o rehabilitacji nie zawierają regulacji szczegółowych dotyczących udzielania i wykorzystywania dodatkowego urlopu. W tym zakresie stosuje się przepisy kodeksowe. Urlop ten rozlicza się jednak odrębnie od kodeksowego (por. stanowisko GIP z 10 kwietnia 2015 r., znak GNP-364-023-28-1/15).